Sylimaryna – leczniczy kompleks związków z nasion ostropestu plamistego

Ostropest plamisty (łac. Silybum marianium L.) to roślina z rodziny astrowatych, pochodzi z basenu Morza Śródziemnego. Obecnie występuje powszechnie na całym świecie – rośnie na polach, łąkach i w ogrodach jako chwast. Stosowany w ziołolecznictwie od ponad 2000 lat, uprawiany w Europie i Ameryce.

Surowcem zielarskim są owoce – niewielkie szarobrązowe niełupki zlokalizowane w koszyczkach kwiatowych. W 1969 roku wyizolowano z nich aktywne związki, głównie sylimarynę (kompleks flawonolignanów), i zastosowano w lecznictwie konwencjonalnym.

Sylimaryna i inne substancje bioaktywne

Owoce ostropestu plamistego zawierają:

1) 1,5–3% sylimaryny – to grupa flawonolignanów: sylibiny (sylibininy), izosylibiny, sylidianiny (sylimoniny) i sylikrystyny; najbardziej aktywnym bilogicznie flawonolignanem jest sylibina, stanowi ona 50–70% sylimaryny;
2) fitosterole roślinne: kampesterol, stigmasterol, beta-sitosterol i lanosterol;
3) 20–30% oleju tłustego – są to nienasycone kwasy tłuszczowe: linolowy (60%), oleinowy (30%) oraz kwas palmitynowy (9%) z grupy nasyconych kwasów tłuszczowych;
4) flawony: apigeninę, luteolinę, chrysoeriol, eriodykcjol;
5) flawonole: kwercetynę i kemferol;
6) flawonony: toksyfolinę;
7) glikozydy fenolowe
8) kwasy organiczne;
9) witaminy (E, F, C i K).

Właściwości i aktywność prozdrowotna

Sylimaryna jest dobrze rozpuszczalna w octanie etylu i acetonie, nie rozpuszcza się natomiast w wodzie. Jej zakres działania w organizmie obejmuje:

1) stabilizację struktury błon komórkowych;
2) pobudzanie wydzielania żółci;
3) detoksykację – przyspiesza wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn;
4) ochronę komórek wątroby przed szkodliwym działaniem: chloroformu, eteru, czterochlorku węgla, mitotoksyn (występujących w trujących grzybach), tioacetamidu, talu, D-galaktozaminy, cis-platyny, paracetamolu, acetaminofenu, piramidonu, antypiryny i etanolu; wiążąc się z komponentami białkowymi i receptorami błonowymi komórek wątroby, związki sylimaryny blokują wnikanie tych trucizn do hepatocytów;
5) zwiększanie zdolności regeneracyjnych hepatocytów;
6) zwiększanie wydzielania hormonu lipotropowego odpowiedzialnego za nasilenie trawienia tłuszczów i uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych do krwi;
7) aktywność przeciwzapalną – redukuje lub nawet hamuje wydzielanie związków inicjujących stan zapalny: lipoksygenazy, transaminaz, komórek-T, prozapalnych cytokin, płytkopochodnego czynnika wzrostu (PDGF) oraz spowalnia powstawanie prostaglandyn, syntetaz prostaglandynowych i leukotrienów prozapalnych;
8) działanie rozkurczowe, a w większych dawkach rozwalniające – reguluje przesuwanie się treści pokarmowej w jelitach i ułatwia wypróżnianie;
9) aktywność przeciwutleniającą: zmiata wolne rodniki tlenowe odpowiedzialne za powstawanie groźnych stanów zapalnych w organizmie, mogących skutkować rozwojem choroby nowotworowej;
10) ograniczanie utleniania (peroksydacji) lipidów przez zwiększenie biosyntezy glutationu w komórkach;
11) hamowanie namnażania się komórek gwiaździstych, które przekształcając się w miofibroblasty inicjują odkładanie się (kumulację) kolagenu i innych związków włóknistych, co może prowadzić do marskości i zwłóknienia wątroby, nerek i serca;
12) obniżanie poziomu złego cholesterolu i trójglicerydów we krwi, co zapobiega tworzeniu się zatorów w naczyniach krwionośnych, a tym samym przeciwdziała miażdżycy;
13) obniżanie poziomu glukozy we krwi, poprawę komórkowej oporności na insulinę i indukcję odbudowy komórek beta trzustki, co może być niezwykle pomocne w leczeniu cukrzycy;
14) ograniczanie wytrącania się kamieni żółciowych;
15) aktywność przeciwnowotworową – związki sylimaryny hamują podział komórek rakowych, głównie jelita grubego, prostaty i skóry;
16) hamowanie rogowacenia gruczołów łojowych i naskórka, co jest pomocne w leczeniu łuszczycy i trądziku;
17) ochronę skóry przed szkodliwym promieniowaniem UVB – również hamowanie kancerogenezy komórek skóry indukowanej tym promieniowaniem;
18) stymulację: biosyntezy białka, DNA, szybkości proliferacji komórek i aktywności dehydrogenazy mleczanowej w komórkach nerkowych – jest to pomocne w zapobieganiu lub nawet neutralizacji nefrotoksyczności leków;
19) zwiększanie wydzielania prolaktyny, hormonu odpowiedzialnego za produkcję mleka, wyciąg z ostropestu plamistego stosowany jest od lat w celu pobudzenia laktacji.

Ochrona wątroby

Związki sylimaryny zastosowano w leczeniu wątroby: uszkodzeń wywołanych działaniem substancji toksycznych, ostrego zapalenia wątroby, stłuszczenia i marskości wątroby, żółtaczki, zatrucia grzybami (także muchomorem sromotnikowym), stanów zapalnych pęcherzyka żółciowego, kamicy żółciowej, dyskinezy dróg żółciowych, genetycznych chorób wątroby i raka wątrobokomórkowego (związki sylimaryny spowalniają replikację jednego ze szczepów wirusa HCV).

Oprócz tego sylimaryna zalecana jest osobom pijącym nadmierne ilości alkoholu, spożywającym znaczne ilości żywności przetworzonej chemicznie (zawierającej konserwanty, sztuczne barwniki, wzmacniacze smaku i zapachu, spulchniacze) oraz długo przebywającym w środowisku skażonym, np. pracującym w zapylonych halach czy tam, gdzie wydzielane są substancje szkodliwe lub trujące. Co ważne, sylimaryna jest bezpieczna. Nawet zażywanie dużych dawek ekstraktów zawierających te flawonolignany nie powoduje skutków ubocznych. Wyciąg z ostropestu plamistego nie tylko wchodzi w skład wielu leków, ale także stanowi jeden z najbardziej popularnych preparatów ziołowych. Fitofarmaceutyk dostępny jest w formie suszu (zazwyczaj zmielonego) lub tabletek.